Ukrainerane vi har truffe er tapre, dei trekker på skuldrane av krigen og held fram med kvardagen. Dei held merksemda si på det praktiske i kvardagen og setter seg ikkje ned for å tenke på sinnet og fortvilinga over at naboen har gått til åttak på dei utan grunn, at dei viktige menneskja i livet deira risikerar livet ved fronten, og at liva deire har blitt satt på hald på ubestemt tid.
Tida står stille
Samstundes skal ein ikkje langt under overflata før utfordringane og kjenslene står i kø. Vertane våre har eit lager med vatnflasker ståande og dei har store batteripakker som førebuing på regelbundne strømbrot. Olha og dottera bor vanlegvis i Storbritannia, og er heime for å tilbringe sommaren med pappa, bestemødre og hunden. Olha fortel at ho blir ukomfortabel og sint når ho høyrer folk snakke russisk i nærleiken.
-Korfor skal dei få lov til å reise fritt og ha eit komfortabelt liv, når dei har tatt frå oss framtida, seier ho.
Og ho har eit poeng. Ukrainerane eg har snakka med, seier alle at dei sitt fast i eit ventemønster der dei ikkje kan planlegge framtida. Ein veit ikkje kva forutsettingar ein skal planlegge framtida med. Vanlege spørsmål som kor ein har lyst til dra på ferie, kor skal ungen studere eller kor mykje pengar ein skal spare, er erstatta av spørsmål som kjem ein til å ha strøm til vinteren, kjem eg til å ha ein stad å bu eller kjem verkelegheita eg kjenner til å finnast neste veke. Så dei kjenner ikkje så mykje på kjenslene sine, for det har ein ikkje ressursar til. Heilt til dei kjem rennande over når ein sitter på ein restaurant i Slovakia med kollegaer frå ein konferanse, og dei fleste gjestene rundt deg pratar russisk.
-Eg har byrja å å bruke pengar på ting eg normalt ville utsett og spart opp til, seier Olha. -Det er ikkje noko poeng i å vente, for det kan vere at morgondagen ikkje kjem.
Ho er ikkje den einaste. Både på dagen og kvelden kryr det av folk på kaffebarar, utestadar, i parkar og langs elvepromenaden. Heile byen vrimlar av tenåringsjenter og kvinner som har kledd seg opp og sminka seg etter alle kunsten sine regler. Det er overraskande månge gutar og menn rundt omrking òg. Månge av dei som er i tenestepliktig alder er i uniform, men nokre har òg kledd seg opp. Vel, opp. Eg er ikkje så sikker på om foreldregenerasjonen min ville ha gjenkjent klesvala som opp. Dei har ein heilt eigen stil, ei blanding av clubklede, gothinspirerte klede med skarpe geometriske linjer og strategiske utskjeringar. Eg har ei venninne som synest den ukrainske moten er stilig nok til at ho har laga Spotify-lister med ukrainsk tekno, og ho deler ofte og gjerne videoar med band som har den stilen, iblanda norrøn estetikk og naturen som scene. Det er ein form for norrøn-industri-goth-tekno, eg veit ikkje korleis eg ellers skal beskrive det.
Ansvaret for å halde motet oppe
Krigen syntes i offentlegheita òg. Det er er bygg og bruer som ikkje har vorte bygd opp at enno, utbrente stridsvognar og bilar fulle av kulehol som er stilt ut midt i staden, flagging over dei falne og offentleg motivasjonspropaganda som vi såg i turistområdet Podil i dag. «Kyiv ventar på deg etter sigeren!» stod det på fleire av informasjonstavlene i området. Det er august og fellesferie i Ukraina og resten av Europa, området brukar å vere fullstappa, men no var det akkurat passe for sånne som meg som ikkje likar mykje folk.
Turistindustrien merkar krigen hardt. Suvenirseljaren som hadde tre butikker før krigen, fortel at han har avvikla alle tre og står no igjen med ein gatebod rett nedanfor St. Andreas kyrkja. Det er ikkje så mange gateboder igjen heller. Når vi kjem ned bakken frå St. Andreas kyrkja ser vi at det står fleire menneskjer langst ståbord på gata. Dei står der og ser på gatelivet mens dei sippar på eit sjenerøst stetteglas med blodrød drikke i. Vi har kome til kirsebærlikørbutikken som heiter Drunken Cherry på ukrainsk. Her ville det ha fore stappfullt på ein vanleg dag i august, men ikkje no under krigen. Det er relativt stille.
Mens vi rusla ned den bratte bakken frå kyrkja til Drunken Cherry passerar vi ei trapp. I ei lita nisje i trapperekkverket sitt ein katt med en kerosenbrennar i handa. Andreas kjenner igjen katta som ein skikkelse frå Mikhail Bulgakov sin roman Mesteren og Margarita. Boka er ein kritikk av Moskva på 1930-talet, men som all annan sovjetkritikk, er ho allegorisk. På kerosenlampa til katta på trappa i Poltava står det skrivi «Brenn Moskva!». Ein finn igjen ukraineranes opprør mot russerane i alle formar og fasongar frå Kyivriket vart delt opp i tre av Jaroslav den vise på 1000-talet. Dei tre sønene fikk kvar sin del. Den eldste fikk Kiev og ein annan søn fekk området med sete i Moskva. Dei tre landa Belarus, Russland og Ukraina brukar å lede dei nasjonale fortellingane sine tilbake til dei tre sønene. Putin si forteljing om at Russland skal ha nokon forrang på å leie restane etter Kyivriket er rein propaganda.
For ein gong skyld tok vi ikkje bilen for å kome inn til sentrum, men metroen. Den har tre linjer, og ligger djupt. Rett over 100 meter under jorda. Det var lenge ein av dei djupaste metrolinjene i verda, for dei vart bygd for å gjere dobbelt ærend som opphaldsrom etter eit atomvåpenangrep. Stasjonane er utstyrt med alt ein treng for å vere der nede lenge, og innbygjarane i Kyiv var der lenge dei første vekene etter Russland trappa opp angrepskrigen sin i 2022. Fleire av stasjonane er rikt utsmykka, ein av dem med mosaikk som er inspirert fra 1000-talet, då Kyivriket var på sitt gildeste. Dei vart bygd under sovjettiden, men om ein veit kor ein skal sjå, finn ein skjulte bodskap om at Ukrainas ære framleis ikkje er tapt. Dei bodskapa var ikkje i utsmykkingsplanen sovjetarane hadde godkjent, men dei er der og no er dei nyttige igjen.
Mobilisering i ein lite effektiv stat
Då vi kom inn på metroen, sto politiet å snakka med ein mann i mobiliserbar alder. Politiet stoppar menn i rett alder på offentleg transport og andre stader ein samlast. Politiet sjekkar om dei skulle ha vore mobilsert. I Sovjettida måtte ein søke om å få lov til å busette seg andre stadar, men no har ein berre meldeplikt. Det var utgangspunktet for mobiliseringslistene, men Ukraina står framleis mellom det å bli ein moderne vestleg stat og det å avvikle arva frå å vere ein gamal sovjetstat.
Korrupsjon, manglande digitalisering og ineffektive styringsrutinar heng igjen, sjølv om krigen har gjort at reformane skjer fortare. Olha og Vitalii meiner begge to at digitalisering av offentlege tenester har gjort mykje for å fjerne småskalakorrupsjon. Når ein kan bestille offentlege papirer og tenester på nett, er det ikkje lenger nokon som møter opp på eit kontor og er villige til å betale smørepengar for å få dei same tenestene. Zelensky-regjeringa si korrupsjonsjakt er pågåande og mange rike og mektige ukrainerar har vorte felt. Dei er ikkje ferdig, korrupsjonen er ein av tinga Ukraina må rydde opp til for å omfavne Europa og vende ryggen til Putin sitt ny-russiske imperium.
Derfor driv politiet med oppsøkande verksomheit. Diasporaen gjer sitt for å vise ukrainske menn i tenestepliktig alder som har kome seg til utlandet at de skal skjemmast. På ei nyleg jobbreise hadde Olha og dattera vorte invitert til å møte ektemannen til ei på den ukrainske utenriksstasjonen i landet. Dottera nekta å møte han. Kva gjorde han her, utanfor landet, når han skulle ha vore heime? Faren hennes får ikkje vere med ho, korfor skal andre pappaer få lov til å vere med sin familie i utlandet då?
Å bli sett
Då krigen i Gaza starta var ukrainerane eg kjenner redde for å bli gløymt. Det kan ein forstå, for det er sånn den moderne nyheitssyklusen verkar. Sjølv i media har krigen i Ukraina blitt kvardag. Det er ikkje kvardag for ukrainerane, uansett kor hardt dei prøver å halde på kvardagen sine tidtrøyter. Dei sett pris på å bli sett, dei sett pris på kva folk frå andre land gjer av støtte. Saman med bilen, hadde vi òg eit norsk flagg. Tore og Andreas skrev ei helsing til den militære eininga som skulle få bilen på flagget før vi dro frå Oslo. Olha og Vitalii skreiv og ei helsing, og de som jobba på ein byggejobb der garasjen deira var skrev òg under når dei høyrde at denne bilen skulle til fronten.
Olha og Vitalii vart spurt om kven desse folka som berre snakka engelsk var. Det er ikkje så mange utlendingar i Kyiv om dagen, og det er stort sett berre dei yngre som òg snakkar engelsk. Dei eldre har engelsk som tredjespråk, om dei har hatt undervisning på engelsk i det heile. Då fekk dei forklaring om at vi var norske og at vi hadde kjøyrt ein bil hit. Alle visste kva det betydde, dei smilte bredt og takka. Eit par vi trefte visste om desse nordmenna som køyrde bilar hit regelbundet. Då eg spurte meir viste det seg at det var gjengen frå Slava Ukraini Norway dei hadde truffet over fleire besøk. Det er ei greie. Olha visste ikkje om det var liknande grupper frå andre land, men dei finnst sikkert. Ein ting eg veit er at dei sett pris på å få gamle, velbrukte firehjulstrekkare med dieselmotor. Det gjer at deira kjære kan kome seg vekk frå fare. Donasjonane gjer at ukrainerane veit at resten av Europa sett pris på at dei kjempar for våre verdiar, antingen dei får oppmuntrande meldingar, norskt ulltøy eller bilar til dei på fronten.
Vanlege ukrainerar seier det rett ut, men ein annan grunn til at eg vet dette er at vi møtte ein kar frå den stridseininga som fekk den førre bilen Slava Ukraini Norway køyrde ned i juni. Han hadde kome opp til Kyiv, eine og aleine for å gje oss gåver til sjåførane på bilen Olga, som eininga hans fekk. Dei hadde skrive helsingar på eit ukrainsk flagg, i bytte mot det norske dei hadde fått. Det var ein av gåvene vi måtte be dei om å halde på til Tore Wilken Nitter Walaker skal nedover igjen. Det var ein brukt artilleripatron. Dei er svære og vi har ikkje sjangs til å få det med oss på flyet.
Donasjonane nyttar. Dei reddar liv og gjer at dei ukrainske soldatane får moglegheiten til å kjempe ein annan dag.
Vær med å bidra på en spleisene til Slava Ukraini Norway på Vipps: 907280.
